قراداد فرانشیز چیست و انواع آن چه کاربردی دارد؟

قراداد فرانشیز چیست و چه کاربردی دارد؟

امروزه تجار برای انجام مبادلات تجاری خود به دنبال استفاده از قالب های قراردادی مناسب و بهره گیری از قراردادهایی هستند که بیشترین سود ممکن را در کمترین زمان برای آنها به ارمغان آورد. بدیهی است که در چنین شرایطی هر قراردادی که بتواند آنان را به این هدف نزدیکتر سازد با اقبال بیشتری مواجه خواهد شد.

اعطا مجوز محدود (فرانشیز) به عنوان پروانه ای رسمی است که بوسیله آن مالک علامت تجاری با نام تجاری به دیگری اجازه فروش محصولات با عرضه خدمات را تحت آن نام یا علامت در مدتی معین و طبق نظارت امتیاز دهنده در مناطقی گسترده تر اهدا می کند. به عنوان مثال، یک کافه در سنگاپور، در ازای پرداخت مبلغی به باشگاه منچستر یونایتد انگلستان، از لوگوی این باشگاه و رنگ پیراهن آن بر روی فنجان ها و یا تزیینات فضای کافه استفاده می کند. امروزه قرارداد فرانشیز به دلیل در پی داشتن مزایای فراوان برای طرفین قرارداد به عنوان یکی از اصلی ترین قالبهای قراردادی چه در سطح ملی و چه در عرصه بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد.

از جمله مزایایی که استفاده از این قراردادها برای فرانشیز دهنده در پی خواهد داشت میتوان به عدم نیاز به سرمایه گذاری مستقیم برای افتتاح واحدهای فروشگاهی برای صاحب امتیاز، رشد سریع زنجیره ای فرانشیز در مناطق مختلف، بهره مندی از اعتبار و حمایت صاحب برند برای ورود به بازار به نفع شرکت های کوچک و متوسط، استفاده از مدیریت یک نظام واحد از کانال صاحب برند و نیز افزایش شهرت و محبوبیت سیستم فرانشیز اشاره کرد.
همچنین استفاده از شهرت قبلی تثبیت شده که قبلا با موفقیت همراه بوده است را میتوان از جمله مهمترین فواید این قراردادها برای فرانشیز گیرنده دانست. (نجات زادگان، ۱۳۹۴، ۱۷)
فرانچایز یک روش و یک ابزار بازاریابی برای شرکت هاست که از طریق آن می توانند سهم بازار خود را به سرعت و با صرف هزینه کمتر توسعه دهند.
برای بسیاری از افرادی که مایل به سرمایه گذاری هستند ولی از تجربه یا تخصص کافی برخوردار نیستند خرید یک فرانشیز بهترین فرصت است. توجه کنید که فرانشیز مدلی امتحان شده از کسب و کار است و به همین دلیل ریسک کمی دارد. قراردادهای اعطاء مجوز محدود در اکثر کشورها از جمله آمریکا بیش از 35% و در اسپانیا بیش از ۱5% از قراردادها را به خود اختصاص داده است. (بیکر و دنت ۲۰۰۸، ۱۴۷)
امروزه تقریبا اکثر رستوران های معروف، هتل ها و فروشگاه های مختلفی که به صورت زنجیره ای هستند و در همه جا گسترده شده اند از این مدل تجاری پیروی می کنند. بسیاری از محصولاتی که ما مصرف می کنیم یا خدماتی که دریافت می داریم از جانب فرانشیزها ارائه میشوند. مک دونالد را به عنوان معروف ترین فرانشیز دنیا همه ما می شناسیم.

مک دونالد مدل تجاری، علامت تجاری، مواد اولیه، آموزشهای لازم، تبلیغات و تجهیزات خود را در اختیار علاقمندان به راه اندازی شعب جدید قرار می دهد. از جمله برندهای معروف دنیا که با این مدل تجاری فعالیت می کنند میتوان به کی اف سی، استار باکس، برگر کینگ، پیتزا هات اشاره کرد همانطور که مشخص است این مدل کسب و کار در صنایع غذایی در دنیا بسیار بیشتر مورد توجه است.

تعریف فرانشیز از دیدگاه سازمان جهانی مالکیت معنوی و عناصر اصلی آن
این سازمان در کتاب راهنمای خود فرانشیز را این گونه تعریف میکند: «قراردادی است که به وسیله ی آن، شخصی (فرانشیز دهنده) که روشی ویژه برای پرداختن به تجارتی خاص را گسترش داده است، به فرد دیگری (فرانشیزگیرنده) اجازه می دهد که از این روش مطابق با دستورات وی و البته در مقابل پرداخت ما به ازا استفاده نماید. این رابطه ی قراردادی مستمر بوده و فرانشیزگیرنده در آن مطابق با معیارها و رویه های ایجاد شده و مورد نظارت فرانشیز دهنده و در عین حال با همکاری و حمایت مداوم او عمل می نماید. به بیان دقیق تر، قرارداد فرانشیز با سیستمی ارتباط پیدا می کند که فرانشیز دهنده اجازه بهره برداری از آن را به فرانشیزگیرنده می دهد. روش مورد بحث در واقع بسته ای است شامل: مجموعه ای از حقوق مالکیت فکری مرتبط به یک یا چند علامت تجاری، نام تجاری، علامت صنعتی، اختراعات و آثار مورد حمایت حقوق کپی رایت، به همراه دانش فنی و اسرار تجاری مرتبط، که به منظور فروش کالاها یا ارائه خدمات به سایر مصرف کنندگان باید مورد بهره برداری واقع شود.

به یاری تعریف فوق می توان عناصر اساسی در توصیف قرارداد فرانشیز را این گونه بر شمرد:

1- صدور اجازه ی بهره برداری از سیستم:

فرانشیز گیرنده در مقابل تعهد به پرداخت به ازا، اجازه ی بهره برداری از سیستم را بدست می آورد.

2- مستمر و متقابل بودن رابطه:

از این جهت در تعریف به مستمر بودن اشاره شده است که اصولا بسیاری از تعهدات طرفین قرارداد فرانشیز در بستر زمان تحقق پیدا می کند.برای مثال فرانشیز دهنده متعهد می شود همکاری مستمری برای ایجاد، مراقبت و حتی توسعه ی واحد تجاری فرانشیزگیرنده انجام دهد و در مقابل فرانشیزگیرنده متعهد است که حق امتیاز ناشی از بهره برداری از سیستم را در فواصل زمانی معین و به میزان بهره مندی از سیستم موضوع قرارداد به فرانشیز دهنده بپردازد.

3- حق صاحب امتیاز برای توصیف نحوه ی اشتغال به تجارت:

به موجب قرارداد،فرانشیز گیرنده توافق می کند دستورات صادره از سوی فرانشیز دهنده در ارتباط با شیوه ی اشتغال به تجارت را متابعت نماید. این دستورات ممکن است شامل کنترل کیفی، حفاظت از سیستم، محدودیتهای منطقه ای، جزئیات فنی و یا سایر مسائل مرتبط با حوزه ی فرانشیز باشد. (نجات زادگان، قراردادهای فرانشیز، ۱۳۹4).

تاریخچه قرارداد فرانشیز:
تاریخ طرح فرانشیز به اواخر دهه ی ۶۰ و اوایل دهه ی ۷۰ میلادی در آمریکا بر می گردد که به تدریج در اروپا نیز جای خود را باز نمود. این زمانی بود که سرمایه گذاران و تولید کنندگان در پی این بودند که به جای سرمایه گذاری مستقیم، اقدام به قراردادن یک تولید کننده یا توزیع کننده مستقل در سرزمین های جدید بنمایند که این روش به تدریج تبدیل به قرارداد خاص فرانشیز با مختصات خود گردید.

در واقع می توان گفت فرانچایزینگ از ابتدا سه موج رشد اصلی را تجربه کرده است. موج نخست در اوایل دهه ی ۱۹۷۰ به وقوع پیوست، یعنی زمانی که رستوران های غذای فوری از این مفهوم برای رشد سریع بهره برداری کردند. صنعت غذای فوری، یکی از نخستین صنایعی بود که قدرت فرانچایزینگ را کشف کرد، اما به زودی کسب و کارهای دیگر نیز شروع به تطبیق دادن مفهوم فرانچایزینگ با صنایع خود کردند.

موج دوم در اواسط دهه ی ۱۹۸۰ روی داد؛ یعنی زمانیکه اقتصاد آمریکا به شدت به سوی بخش خدمات تغییر جهت می داد. موج سوم نیز در اوایل دهه ی ۱۹۹۰ آغاز شد و تا کنون ادامه دارد. مشخصه ی این دوره کوچک سازی شرکت ها و افزایش هزینه ی فرانشیزهای سنتی، این فرانشیزهای تازه بودند که به کار آفرینان بالقوه اجازه ی دست یابی به کسب و کارهای آزمون شده را سریع تر و با هزینه ای پایین تر دادند. این فرانشیزها در صنایع مختلفی گسترش یافته اند.

در واقع میتوان گفت شروع شکل گیری فرانشیز به سال ۱۸۵۰ هم زمان با اختراع چرخ خیاطی توسط سینگر بر می گردد. وی به منظور گسترش فروش چرخ خیاطی در نقاط مختلف و نیز آموزش مشتریان در مورد نحوه کار با این ماشین، شروع به اعطای لیسانس فروش و توزیع این محصول به کار آفرینان در نقاط مختلف کشور نمود. سینگر همانی است که بسیاری از ایرانیان با چرخ های خیاطی آن آشنایی دارند. اما مهمتر از محصولات، او و شرکت اش مفهومی اساسی هستند. (زارعی،حیدری ۱۳۹۳، ۲۳).

انواع قرارداد فرانشیز در تجارت:

1- فرانشیز تولیدی

2- فرانشیز خدماتی

3- فرانشیز صنعتی

فرانشیز تولیدی
در این قراردادها فرانشیز دهنده به فرانشیز گیرنده، دانش فنی و تکنولوژی لازم برای تولید یک محصول خاص را که بعدا تحت نام و علامت تجاری او به فروش خواهد رسید اعطا می کند. در برخی از موارد حتی ممکن است گیرنده مجوز استفاده از اطلاعات محرمانه تجاری با تکنولوژی موضوع اختراع را نیز از اعطا کننده به دست آورد و یا حتی مورد آموزش قرار گرفته و اطلاعات مربوط به بازاریابی و توزیع و خدمات رسانی محصولات تولیدی را نیز تحصیل نماید. بسیاری از شرکتهای چند ملیتی که از یک یا چند علامت تجاری معروف برخوردار هستند و هزینه های مربوط به تولید کالا در کشوری که در آن مستقر هستند بالا است، از این قالب خاص قراردادی استفاده می کنند تا محصولات خود را در کشورهایی که هزینه های کمتری برای آنها در پی دارد تولید نمایند.

برای مثال، در تولید بسیاری از لوازم خانگی از قبیل تلویزیون، مایکروفر، ماشین لباسشویی و... در خارج از مرزهای جغرافیایی کشوری که صاحب علامت تجاری در آن مستقر است، از این قراردادها استفاده می شود. همچنین، استفاده از قرارداد فرانشیز تولیدی در خصوصی رستوران ها و غذاهای فست فود نیز شایع است. مثال بارز این نوع فرانشیزها، قراردادهایی است که بین رستوران اصلی مکدونالد در آمریکا و فروشگاه های مختلف آن در سطح دنیا منعقد می شود.

فرانشیز خدماتی
به گونه ای از فرانشیز اطلاق می شود که در آن گیرنده ی امتیاز به ارائه ی خدماتی می پردازد که شیوه ی تدارک، عرضه و همچنین استانداردهای حاکم بر آن توسط فرانشیزدهنده ابداع شده و موفق نیز بوده است. معمولا خدمات مزبور تحت علامت و نیز نام تجاری اعطاکننده ارائه می شود. این نوع خاص از فرانشیز نسبت به سایر موارد فرانشیز نیاز به سرمایه گذاری کمتری از ناحیه ی فرانشیزگیرنده داشته، اداره و مدیریت آن آسان تر بوده و از مفاد قراردادی کمتری نیز برخوردار است. بهترین مثال برای تجارتهایی که فرانشیز خدماتی در آن رایج است خدمات هتلداری و خدمات توئیتینگ و تعمیرات پس از فروش اتومبیل است

فرانشیز صنعتی
فرانشیزهای صنعتی بیشتر برای تولید و ساخت محصولات مختلف صنعتی کاربرد داشته و معمولا بین شرکتهای بزرگ صنعتی منعقد می شوند. در چهارچوب این قرارداد، اعطا کننده (که خود در اکثر موارد تولید کننده ی کالای مورد نظر است) با اعطای امتیاز و انتقال دانش فنی و تکنولوژی لازم، به تولید کننده ی دیگر (فرانشیز گیرنده) اجازه ی ساخت محصولاتی مشابه کالاهای خود را با همان کیفیت و شکل ظاهری میدهد. بعلاوه، گیرنده به موجب قرارداد اجازه خواهد یافت تا کالاهای مزبور را با نام و علامت تجاری فرانشیز دهنده به بازار عرضه نموده و حتی برای این منظور از روشی های او در پخش کالا استفاده نماید. این دسته از فرانشیزها معمولا به دلیل اینکه در برگیرنده ی انتقال تکنولوژی از کشورهای توسعه یافته (که عمده ی کارخانجات اعطا کننده ی چنین فرانشیزهایی در آنجا ساکن هستند) به کشورهای در حال توسعه (که بیشتر تولید کنندگان گیرنده ی چنین فرانشیزهایی در آنجا مقیم اند) میباشند، زیر مجموعه ی قراردادهای انتقال تکنولوژی محسوب شده و بنابراین واجد دو ویژگی خاصی هستند. اولا، به طور معمولی در مقایسه با سایر انواع قراردادهای فرانشیز از پیچیدگی های فنی خاصی برخوردار بوده و شروط و تعهدات قراردادی بیشتری را در بر می گیرند و ثانیا، کشورها برای به رسمیت شناختن و معتبر دانستن آن ها رعایت تشریفات خاصی از جمله لزوم ثبت قرارداد در مراجع خاص ملی را مقرر می دارند.

تفاوت فرانشیز و حق لیسانس
مهمترین تفاوت بین فرانشیز و واگذاری حق لیسانس در نوع کنترل و نظارتی است که توسط شرکت واگذار کننده اعمال می شود. در واگذاری حق لیسانس شرکت واگذار کننده در روش تولید و نوع عملیات اجرایی دخالتی نمی کند و فقط به بررسی کالاهای تولیدی و اطمینان از رعایت استانداردهای کیفیت می پردازد. اما در فرانشیز شرکت فرانشیز دهنده کنترل دقیق و کاملی بر عملیات و روشهای تولیدی دارد به عنوان مثال مکان و زمان عملیات، نوع مدیریت و سایر عوامل وابسته به اجرا و تولید محصولات تحت نظر شرکت فرانشیز دهنده قرار دارد.

سند افشای فرانشیز FDD
سند افشای فرانشیز یک فرمت برای آشکار سازی اطلاعات کسب و کار برای امتیاز دهنده به امتیاز گیرنده در آینده است. هدف از این سند، حفاظت از سرمایه گذاری متقاضیان خرید امتیاز فرانشیز با فراهم آوردن اطلاعات در مورد شرکت امتیاز دهنده می باشد . این سند اعتبار قانونی داشته و اگر اطلاعات آنها اشتباه باشد طرف واگذارنده فرانشیز ملزم به پرداخت جریمه خواهد شد.
این سند شامل ۲۳ مورد از اطلاعاتی است که باید توسط فرانشیز دهنده در آینده (حداقل ۱۰ روز قبل از انعقاد قرارداد فرانشیز) ارائه شود .

شرح سرفصل های سند عبارتند از:
١- سابقه و پیشینه ارائه خدمات و مجوزها و امتیازهای اخذ شده توسط امتیاز دهنده
٢- هویت و تجربه کسب و کار مدیران کلیدی امتیاز دهنده
۳- ارائه سوء پیشینه یا حسن شهرت امتیازدهنده
۴- اعلام سابقه ورشکستگی امتیاز دهنده
۵- اعلام میزان هزینه های اولیه حق امتیاز و راه اندازی برای امتیاز گیرنده
۶- اعلام میزان هزینه های دیگر راه اندازی و پشتیبانی ها شامل تبلیغات و آموزش های اولیه راه اندازی
۷- برآوردهای میزان سرمایه گذاری اولیه راه اندازی
۸- محدودیت های خرید و تامین محصولات امتیازدهنده توسط امتیاز گیرنده
۹- تعهدات امتیاز گیرنده
۱۰- شرایط تامین مالی طرفین
۱۱- تعهدات امتیازدهنده
۱۲- شرایط و محدویت های قلمروهای اعطای نمایندگی
۱۳- حقوق مالکیت برند و علائم تجاری موازی
۱۴- اختراعات و حقوق مالکیت معنوی هرگونه اطلاعات اختصاصی
۱۵- تعهدات امتیاز گیرنده در اجرای عملیات واقعی کسب و کار
۱۶- محدودیت های فروش محصولات توسط امتیاز گیرنده
۱۷- شرایط تمدید، فسخ، خرید دوباره، اصلاحات و الحاقیه ها، انتقال، مشاجرات و حل اختلافات توافق نامه فرانشیز
۱۸- داور مرضی الطرفین
١۹- در آمد ادعا (پیش بینی درآمد های آتی)
•   حجم نمونه فروش و تولید محصولات
•   درآمد ناخالص
•   درآمد خالص
•   شرایط موقعیت مکانی
•   شرایط اجتماعی و فردی
•   تضمین درآمد ادعا
۲۰- فهرست کمپین های تبلیغاتی و اطلاع رسانی
۲۱- صورت های مالی، گزارش های حسابرسی و پرونده های مالی امتیاز دهنده
•   رشد ثابت
•   طرح توسعه
•   کسب درآمدهای مستمر و فروش های واقعی از فروش محصولات و خدمات امتیاز دهنده
•   اختصاص بودجه های کافی برای پشتیبانی مستمر
۲۲- پیش نویس قرارداد و نسخ قرارداد
۲۳- تضامین اجرای قرارداد

تعهدات اساسی فرانشیز گیرنده در فرانچایزینگ

این تعهدات به ۴ دسته کلی تقسیم میگردد:
۱- تعهدات مرتبط با حقوق مالکیت صنعتی شامل:
بکارگیری علائم و نام تجاری مطابق شرایط مندرج در قرارداد استفاده از دانش فنی و تجربی در چارچوب قرارداد عدم افشای آن نزد شخص ثالث (در طول قرارداد و پس از انحلال)

۲- تعهدات در مورد بهره برداری و راه اندازی از سیستم اعطاء مجوز محدود (فرانشیز) شامل:
تدارک فعالیت،محل و مواد لازم جهت راه اندازی و بهره برداری استخدام نیروی متخصص

۳- تعهدات مالی شامل:
پرداخت حق امتیاز و هزینه اولیه، هزینه مکان، تحصیل پوشش بیمه مسولیت و حوادث

۴- تعهدات در مورد شیوه فعالیت در قالب اعطاء مجوز محدود (فرانشیز) شامل:
رعایت همه جانبه تمام استانداردها و دستورالعمل ها جهت حفظ اعتبار و شهرت تجاری فرانشیز، فراهم آوردن موجبات بازرسی صاحب امتیاز (اسکینی؛ باقر آبادی، ۱۳۹۰، صفحه ۲)

مزیت قرارداد فرانشیز برای صاحب امتیاز
در بسیاری موارد تولیدکنندگان، کارخانه داران، سرمایه داران و صاحبان حقوق مالکیت معنوی، مانند حق اختراع، علایم شناخته شده ی تجاری و... به جای آنکه مستقیماً اقدام به فعالیت و تجارت در کشور خاصی نمایند، اقدام به اعطای پروانه ی فعالیت به افرادی دیگر، معمولا ساکن و فعال در همان سرزمین، می کنند. این شیوه برای صاحب حق مالکیت معنوی دارای دو امتیاز ویژه است:

اول اینکه سرمایه ی مورد نیاز برای فعالیت در منطقه ی جدید را گیرنده ی پروانه تأمین می کند و صاحب حق، هیچ گونه سرمایه گذاری در این زمینه نمی کند و دوم اینکه ریسک فعالیت تجاری هم بر عهده ی گیرنده ی پروانه است و مشکلاتی، از جمله شکست در بازاریابی، اعتبار مشتریان و غیره به دارنده ی حق، ارتباط مستقیم پیدا نمی کند.. (باباپور به نقل از کلایو، ۱۹۹۳، صفحه ۶۳-۶۴)

معیارهای انتخاب یک فرانچایز
•   میزان تقاضایی که برای محصولات یک شرکت فرانچایز دهنده وجود دارد
•   رقابت در اشکال مختلف
•   توانمندی متقاضی فرانچایز در عملیاتی سازی و مدیریت کسب وکار
•   نام تجاری و برند فرانچایز دهنده
•   آموزش و خدمات حمایتی
•   تجربیات فرانچایز دهندگان
•   رشد سیستم فرانچایزی در منطقه

خرید یک فرانچایز مانند سرمایه گذاری های دیگر، تضمین کننده موفقیت در کسب و کار نمی باشد. مواردی را که برای خرید یک فرانچایز باید در نظر گرفت شامل شروط اصلی و شرایط قرارداد است زیرا آنچه فرانشیز را از دیگر قراردادها متمایز و کار را نیز تا حدودی مشکل می کند، حجم عظیم قوانین و جنبه های مختلف مرتبط با فرانشیز است؛ از جمله، در بعضی کشورها روابط بین اعطا کننده و گیرنده ی امتیاز، تحت پوشش قوانین مربوط به نمایندگی تجاری و با قوانین مربوط به توزیع کنندگان قرار دارد.

این موارد و دیگر موارد مربوط به بازار و تجارت باعث شده است که قراردادهای فرانشیز، قرارداد های بسیار حجیم، پیچیده و پر از جزئیات باشند؛ (باباپور، ۱۳۸۴، صفحه ۶۲) به طوری که یک قرارداد ساده ی فرانشیز توزیع، بالغ بر یکصد صفحه است.

سرفصل های اصلی این قرارداد بطور کلی در این جدول زیر آمده است لازم به ذکر است که این مواد در قراردادهای مختلف بنا به نوع کسب و کار و عوامل دیگر متفاوت است.

جدول سر فصل های اصلی قرار داد فرانچایز

به قلم خانم مرجان حمیدی

ویدئوهای بیشتر ببینید. 09031142938