اسناد بازرگانی بین الملل

معامله یا تجارت به معنای معاوضه دو یا چند ارزش با هم می باشد. در واقع طرفین مالکیت دو کالا یا ارزش را با هم مبادله می نمایند. در تحلیل های اقتصادی پول نیز بازار خاص خود را دارد و یک کالا به حساب می آید. بنابراین مبادله کالا با پول که بیشترین حجم معاملات بازرگانی را تشکیل میدهد نیز در این دسته بندی قرار می گیرد. هر چند اشکال جدید معامله همانند قرارداد خرید متقابل یا بای بک نیز در تجارت بین الملل مرسوم شده است، نکته اساسی و وجه حقوقی معامله در حقیقت انتقال مالکیت کالا ها بین طرفین می باشد.در هر مبادله دست کم باید دو طرف خریدار و فروشنده حضور دارند و با تمایل کامل اقدام به مبادله می نمایند.

به لحاظ حقوقی و قانونی برای انتقال مالکیت از اسناد خاص و مشخصی استفاده می نمایند. در مبادلات بین المللی، از آنجا که پیچیدگی های کار بیشتر از معاملات داخلی است و مراحل بیشتری طی می شود، و همچنین به لحاظ ضرورت دخالت دولت در تجارت بین الملل که معمولا با اهداف حمایت از صنایع داخلی و کسب درآمد انجام می شود، نیاز به اسناد بیشتری احساس می گردد. بنابر این در فرآیند یک معامله بازرگانی خارجی با اسناد متعددی مواجه هستیم که صدور هر یک از آنها معرف انجام یا تحقق فعالیت یا عملکردی مشخص در روند انجام معامله می باشد.این اسناد از زوایای مختلفی قابل بررسی و تحلیل هستند.

اسناد مذکور را میتوان بر اساس محل صدور به دو بخش اسناد بازرگانی بین المللی داخلی و خارجی تقسیم کرد. این اسناد در ادامه بر اساس طبقه بندی مذکور و با در نظر گرفتن مبانی حقوقی و جایگاه قانونی آنها در سیستم تجاری کشور مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرند. در قسمت بعد ماهیت اسناد و چرایی صدور و استفاده از آنها در تجارت را توضیح داده و به توصیف موارد مطروحه در هر سند و نحوه تکمیل بعضی از فرم ها اشاره می شود.

طبقه بندی اسناد بازرگانی بین المللی

همانگونه که در انتهای مقدمه مورد اشاره قرار گرفت، یکی از تقسیم بندیهای موجود اسناد بازرگانی را به دو دسته اسناد بازرگانی بین المللی داخلی و خارجی تقسیم می نماید. تقسیم بندیهای دیگری با در نظر گرفتن مراحل کار،ماهیت اسناد و کارکرد آنها و مرجع صادر کننده نیز وجود دارد که از توضیح آنها صرف نظر می شود. تقسیم بندی موجود در این مقاله بر مبنای کشور و مرجع صادر کننده اسناد می باشد.

- اسناد بازرگانی خارجی ملی

- اسناد بازرگانی خارجی بین المللی

- اسناد بازرگانی بین المللی داخلی

همانگونه که از اسم آن پیداست در بازرگانی بین الملل دست کم دو کشور درگیر انجام معامله می شوند. در ادامه فرض می شود که کشور ما وارد کننده است و یک کشور خارجی بعنوان صادر کننده در نظر گرفته می شود. دسته اول اسناد، اسناد بازرگانی بین المللی داخلی هستند. این دسته اسناد در داخل کشور صادر میگردند و مورد نیاز یا مورد عمل در بخشی از فرآیند انجام معامله هستند که توسط وزراتخانه ها یا سازمان های داخلی صادر می گردند. در زیر تک تک این اسناد مورد تحلیل و توصیف قرار می گیرند.

1.    کارت بازرگانی
2.    اوراق ثبت سفارش
3.    بیمه نامه
4.    فرم درخواست گشایش اعتبار
5.    اعلامیه تامین ارز
6.    اعلامیه ورورد کالا
7.    ترخیصیه
8.    قبض انبار
9.    اظهارنامه گمرکی
10.    گواهی استاندارد
11.    پروانه سبز گمرکی

اوراق ثبت سفارش:

بعد از مکاتبه و مذاکره و رسیدن به توافق، پروفرما توسط فروشنده صادر می گردد و برای خریدار ارسال می شود. خریدار در اولین گام باید اقدام به ثبت سفارش کالای خود در وزارت بازرگانی نماید. این اقدام اهداف مختلفی را دنبال می نماید از جمله گردآوری آمار و جلوگیری از ورود کالاهای ممنوع در مراحل ابتدایی کار و ممانعت از هدر رفتن سرمایه و انرژی تجار کشور.

فرم درخواست گشایش اعتبار اسنادی:

این فرم از طرف بانک به اشخاصی که از طریق افتتاح اعتبار اسنادی مبادرت به ورود کالا میکنند داده میشود تا با تکمیل آن شرایط انجام معامله را برای بانک مشخص نموده و بویژه اسناد مورد درخواست خود را برای ابلاغ به فروشنده اعلام نمایند. بطور کلی ۴ روش پرداخت در معاملات بازرگانی بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد که در یک فصل مجزا مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرند. یکی از این ۴ روش که ایمن ترین روش برای طرفین نیز می باشد روش اعتبار اسنادی است. در ماده ۲ مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی (UCP) که توسط اتاق بازرگانی بین المللی تدوین شده است اعتبار اسنادی به شرح زیر تعریف شده است:

"اعتبارات اسنادی" و "اعتبارات ضمانتی" به معنای هر گونه ترتیباتی است که بموجب آن یک بانک (بانک گشاینده اعتبار) بنا به تقاضا و یا دستورات یک مشتری (متقاضی اعتبار) یا از طرف خود موظف می شود تا در مقابل اسناد مقرر شده در اعتبار، مشروط بر اینکه شرایط اعتبار رعایت شده باشد: 

1- پرداختی را به شخص ثالث (ذینفع اعتبار) یا به حواله کرد او انجام دهد، یا بروات صادره توسط ذینفع را قبول و پرداخت کند.

2- یا به بانک دیگری (بانک کارگزار) اجازه دهد که این پرداخت را انجام دهد یا چنین برواتی را قبول کند.

۳- یابه بانک دیگری اجازه معامله دهد.

تعریف ساده اعتبار اسنادی:

تعهد مشروط بانک گشاینده به ایفای تعهد در مقابل صادر کننده (ذینفع اعتبار اسنادی) که در فصل مربوطه بطور مفصل مورد بررسی قرار می گیرد. گشایش اعتبار اسنادی نزد بانک از روال خاصی پیروی نموده و اسناد ویژه ای نیز مورد نیاز می باشد. همانگونه که در مراحل خرید خارجی نیز روئت شد، گشایش اعتبار بعد از توافق با فروشنده، دریافت پروفرما، ثبت سفارش نزد وزارت بازرگانی و خرید بیمه نامه از شرکتهای ایرانی بیمه ای انجام می پذیرد. بعد از انجام مراحل قبل و با در دست داشتن اسناد پروفرمای ممهور به مهر وزارت بازرگانی، فرم ثبت سفارش و بیمه نامه حمل و نقل به بانک مراجعه می نماید و فرم درخواست گشایش اعتبار اسنادی را به همراه چند فرم و تعهد نامه دیگر تکمیل می نماید. تکمیل فرم درخواست گشایش اعتبار بر مبنای توافقات بین خریدار و فروشنده بوده و در واقع دستورالعمل خریدار جهت نحوه عملکرد بانکها در زمینه معامله اسناد می باشد.

نکته مهم آن است که خریدار باید شروطی را در تکمیل این فرم مطرح نماید که مورد پذیرش و قبول فروشنده نیز قرار گیرد تا از اصلاح مجدد اعتبار به خواسته فروشنده اجتناب نماید. این فرم بعد از تکمیل توسط خریدار مبنای تدوین و نگارش متن اعتبار (LC Text) است که از سوی بانک گشاینده اعتبار برای بانک کارگزار یا ابلاغ کننده ارسال می گردد و آن بانک نیز آن را به فروشنده ابلاغ می نماید. فروشنده در صورت پذیرش کلیه بند های متن اعتبار اقدام به تهیه و آماده سازی کالا می نماید.

اعلامیه تامین ارز

سندی است که توسط بانک گشاینده اعتبار صادر میشود. بعد از گشایش اعتبار و ابلاغ آن به فروشنده وی کالا را تهیه و بسته بندی نموده و آن را ترخیص صادراتی می نماید و به کشور خریدار ارسال می کند. در گام بعد اسناد را تهیه کرده و به بانک ابلاغ کننده تحویل می دهد و مبلغ معامله را دریافت میکند. آن بانک نیز اسناد را برای بانک گشاینده ارسال نموده و بانک گشاینده اسناد را به خریدار تحویل می نماید و بقیه مبلغ اعتبار که بصورت وثیقه از خریدار دریافت شده بود را از وی تحویل می گیرد (در صورت دیداری بودن اعتبار) و اصطلاحا با وی تسویه حساب می نماید. این سند هنگام تسلیم اسناد به خریدار و تسویه حساب با وی صادر میگردد. اعلامیه تامین ارز نشان میدهد که بانک چه مبلغ ارز، در چه تاریخی، با چه نرخی و به چه شخصی فروخته است. یک نسخه از اعلامیه تامین ارز باید در هنگام ترخیص کالا به گمرک داده شود. این سند گاهی اوقات باعث جلوگیری از کم و یا بیش اظهاری می گردد و در واقع حلقه ارتباطی بانک با گمرک می باشد و نقش مهمی در جلوگیری از تقلب و فرار از پرداخت حقوق گمرکی ایفا می نماید.

اعلامیه ورود کالا

شرکت حمل پس از ورود کالا به کشور آن را به انبار گمرک تحویل داده و برای اطلاع خریدار از رسیدن کالا برای وی اعلامیه ورود کالا را ارسال میکند. صاحب کالا با دریافت این اعلامیه جهت تسویه حساب با شرکت حمل و اخذ ترخیصیه به آن شرکت مراجعه می نماید. اعلامیه ورود کالا در واقع سندی است که جهت اطلاع به خریدار در مورد رسید کالایش به کشور توسط شرکت حمل صادر می گردد و از صاحب کالا میخواهد تا ضمن مراجعه جهت دریافت ترخیصیه با آن شرکت تسویه حساب نماید.

سند ترخیصیه

سندی است که شرکت حمل پس از تسویه حساب با وارد کننده صادر می کند. وارد کننده با در دست داشتن این سند میتواند به گمرک مراجعه و قبض انبار کالای خود را دریافت کند. زمانی که کالا به بندر مقصد میرسد شرکت حمل با هماهنگی اداره بنادر و کشتیرانی کالا را از کشتی تخلیه و تا انبار گمرک می رساند و کالا را به انباردار گمرک تحویل می دهد. بعضی اوقات هزینه های تخلیه و جابجایی کالا از اسکله تا انبار گمرک در قرارداد حمل لحاظ نشده است و هزینه های آن بر عهده خریدار می باشد. بنابر این خریدار بعد از دریافت اعلامیه وصول کالا به شرکت حمل مراجعه نموده و با شرکت حمل و نقل تسویه حساب می نماید و ترخیصیه را از آن شرکت دریافت می نماید.
در این سند مدیر شرکت حمل و نقل یا مقام صلاحیت دار از مدیر اداره گمرک اجرایی می خواهد که دستور دهد کالای موضوع سند را بعد از انجام تشریفات گمرکی به صاحب آن تحویل دهند. بنابراین اطلاعات کامل و دقیقی در مورد کالا در این سند ذکر می گردد که شامل شماره بارنامه، تعداد عدل یا بسته، نوع بسته بندی، وزن بسته ها، شماره وسیله حمل، مبدا و نوع کالا می باشد.

قبض انبار

قبض انبار سند رسید تحویل کالا به انبار است که از طرف انباردرا صادر میگردد. این سند در گمرکات بزرگ توسط قسمت کامپیوتر صادر می گردد و مدرک رسمی در دست صاحب کالا برای اقدام به منظور دریافت کالایش از گمرک می باشد. در این سند اطلاعات خاصی ذکر میگردد که در زیر به آنها اشاره می شود.

مشخصات حمل کالا شامل:

-نوع حمل، وسیله حمل، شرکت حمل کننده و نام صاحب کالا
-اطلاعات ورود کالا به مرز ورودی شامل مرز ورودی، تاریخ ورود و نماینده شرکت
-مشخصات کلی کالا شامل نوع و تعداد بسته بندی، وزن ناخالص و تاریخ ورود به انبار

ضمنا اگر توضیحی لازم باشد همچون صدمه دیدن کالا در زمان تحویل یا قبل از آن به انباردار، بصورت دستی روی قبض انبار ذکر می گردد.

اظهارنامه گمرکی

صاحب کالا زمان مراجعه به گمرک در اولین گام باید کالای خود را اظهار نماید. اظهار در گمرک بر اساس بند ه ماده 2 قانون امور گمرکی عبارت است از ذکر اوصاف و مشخصات کامل کالا در اظهارنامه تسلیمی به گمرک به شکلی که با توجه به آن اوصاف و مشخصات، کالای اظهار شده معین و مشخص گردیده و از غیر آن و مشابه آن کاملا و به نحو روشن متمایز گردد. از سوی دیگر سازمان جهانی گمرک اظهار را به صورت مقابل تعریف می کند: هر گونه اظهار یا عملی به هر شکلی که مورد قبول یا تجویز گمرک باشد، و اطلاعات یا جزئیات مورد نیاز گمرک را ارائه دهد. گمرک ایران نیز فرم اظهار نامه استاندارد سازمان جهانی گمرک را پذیرفته و آن را به زبان فارسی ترجمه نموده و تحت عنوان اظهارنامه آسیکودا  از آن استفاده می نماید. آسیکودا نرم افزار تحلیل داده های گمرکی است.
گمرک در زمان اظهار کالا اطلاعات کاملی از صاحب کالا میگیرد که در فرم اظهارنامه سازماندهی می شود. این اطلاعات در کنوانسیون کیوتو نیز مورد تاکید قرار گرفته و تصریح شده اند و موارد زیر را در بر می گیرد.

پروانه سبز گمرکی

بعد از اظهار کالا به گمرک و انجام تشریفات گمرکی از جمله ارزیابی، ارزشگذاری و پرداخت حقوق ورودی کالا به گمرک، سندی صادر می گردد تحت عنوان پروانه سبز گمرکی این سند را دایره صدور پروانه بعد از دریافت قبض در آمد یا قبض پرداخت حقوق ورودی متعلقه به کالا صادر می نماید. بنابراین صدور این سند به منزله تسویه حساب واردکننده با گمرک است و نشانگر آن است که ارزیابی کالا در گمرک خاتمه یافته و وارد کننده یا نماینده قانونی وی میتواند مقدمات خروج کالا را از گمرک فراهم کند. اطلاعات موجود در پروانه سبز گمرکی در واقع عینا همان اطلاعاتی است که در اظهارنامه موجود است. سیستم اطلاعات را از فایل اصلی بازخوانی میکند و کارشناس مربوطه دستور چاپ پروانه را صادر می نماید. فرم مربوطه به رنگ سبز چاپ شده و دارای برچسب هولوگرام خاصی می باشد تا از تقلب و جعل سند جلوگیری گردد. صاحب کالا بعد از دریافت برگ سبز و امضاء نهایی آن توسط رئیس سرویس ارزیابی میتواند اجازه ورود کامیون به محوطه گمرکی را از درب خروج بگیرد و بعد از انجام امور مربوط به انبار و صدور بیجک انبار، کالا را از گمرک خارج نماید.
در صورتی که ارزش کالای مورد بررسی زیاد نباشد یا کالای همراه مسافر باشد گمرک به جای پروانه سبز سندی صادر می کند تحت عنوان پته تجاری یا مسافری. این سند بمنظور تسریع در عملیات ارزیابی و انجام تشریفات گمرکی استفاده میشود و وجود بعضی اسناد خاص که در حالت عادی برای ترخیص کالا ضروری هستند در این حالت ضروری نیست.

بیمه نامه

بیمه حمل و نقل کالا عقدی است که به موجب آن در ازای پرداخت حق بیمه از طرف بیمه گذار، بیمه گر تعهد می نماید خسارات احتمالی وارده به بیمه گذار در مسیر حمل کالا را که ناشی از وقوع خطرات بیمه شده است جبران نماید. جهت پوشش ریسک های فیزیکی و حمل و نقل کالا در بازرگانی بین الملل، یکی از دو طرف فروشنده یا خریدار بر مبنای توافق فی مابین اقدام به خرید بیمه نامه برای کالا می کنند. بیمه نامه در ازای دریافت حق بیمه توسط شرکت های بیمه صادر میشود. میزان حق بیمه به عوامل متعددی از جمله خود کالا، نوع بسته بندی و نوع حمل بستگی دارد. بعد از اخذ پروفرما و ثبت سفارش در وزارت بازرگانی، خریدار اقدام به بیمه کالا نموده و بعد از خرید بیمه نامه جهت گشایش اعتبار اسنادی به بانک مراجعه می نماید. وجود بیمه نامه صادر شده توسط شرکت های بیمه ای ایران جهت گشایش اعتبار اسنادی ضروری می باشد. از سوی دیگر گمرک حق بیمه پرداخت شده را در محاسبه ارزش کالا بمنظور دریافت حقوق ورودی منظور مینماید. در صورتی که کالای وارده به گمرک به هر دلیلی بیمه نباشد گمرک طبق ماده ۴۵ و ۴۶ قانون امور گمرکی و ماده ۶ بودجه سال ۱۳۱۷ موظف به بیمه کالا می باشد و کالا را بیمه محلی می نماید (زینال زاده، خرید ص ۱۹۶).
در فرم بیمه نامه اطلاعات خاصی درج می گردد که از پروفرما و صاحب کالا اخذ می گردد. این اطلاعات عبارتند از نام شرکت بیمه گر،نام و آدرس بیمه گذار، مورد بیمه، وسیله حمل، علامت و شماره وسیله حمل، نام ارز، نرخ ارز، مقصد نهایی مورد بیمه، نوع بسته بندی، ارزش کالا و مبلغ حق بیمه.
نکات مربوط به بیمه و انواع بیمه نامه های حمل و نقل بصورت مفصل در فصول بعد مورد بررسی قرارم گیرد.

گواهی استاندارد

در پیشگفتار ضمیمه شماره ۴ قانون و مقررات صادرات و واردات کشور اساس، مبنا و ضرورت وجود این سند بیان گردیده است. در محل مذکور آمده است که:
در اجرای مفاد تبصره ۲ ذیل ماده ۶ قانون اصلاح قوانین و مقررات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب سال یکهزار و سیصد و هفتاد و یک و مصوبات شورایعالی استاندارد، کالاهای مندرج در این مجموعه مشمول مقررات استاندارد اجباری گردیده است، لذا واردات، تمرکز، توزیع و فروش اینگونه کالاها با کیفیت پایین تر از استاندارد مورد قبول مؤسسه ممنوع می باشد.
واردکنندگان کالاهای مشمول مقررات استاندارد اجباری ملزم به رعایت مقررات مربوطه بوده و چنانچه الزامات قانونی را مراعات ننمایند علاوه بر آنکه خود بعنوان مصرف کننده در جامعه از آن زیان خواهند دید بلکه براساس مواد ۹، ۱۱، ۱۲، ۱۴ قانون اصلاح قوانین و مقررات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به شرح مندرج در این مجموعه تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت. 

اسناد بازرگانی خارجی بین المللی

اسنادی هستند که معمولا در یک معامله بازرگانی خارجی از طریق فروشنده یا سازمانها و موسسات کشور صادر کننده با توجه به توافقات فیمابین خریدار و فروشنده و یا بر مبنای اصول ومقررات بین المللی صادر میگردد. هر کدام از این اسناد کاربرد خاصی دارند و نشان دهنده انجام مرحله خاصی از معامله هستند. خریدار معمولا در فرم درخواست گشایش اعتبار اسنادی مشخص می نماید که چه اسنادی از فروشنده می خواهد و هر کدام از این اسناد در چه تعداد نسخ اصلی و کپی باید صادر گردد. از سوی دیگر مرجع صلاحیت دار صادر کننده و تایید کننده اسناد نیز باید در صورت لزوم توسط خریدار برای فروشنده مشخص گردد. تایید اسناد معمولا به سه صورت تایید شده، اسناد قانونی شده و اسناد کنسولی می باشد. تایید اول توسط خود فروشنده صورت میگیرد، تایید قانونی توسط مراجع صلاحیت دار خصوصی یا دولتی کشور مبدا صورت می پذیرد همچون وزارتخانه ها یا موسسات خصوصی (وزارت بهداشت، اتاق بازرگانی، شرکت های بازرسی ...) و تایید سوم توسط سفارت یا کنسولگری ایران در کشور مبدا صورت می پذیرد.این اسناد عبارتند از:

پیش فاکتور 

اولین سندی است که در یک معامله بین المللی توسط فروشنده صادر می شود. بعد از برقراری ارتباط بصورت مکاتبه با مذاکره روردرو طرفین در مورد شرایط معامله و موارد مختلف به توافق می رسند. توافقات فی ما بین به شکل سند پروفرما از سوی فروشنده برای خریدار ارسال می گردد. گاهی اوقات فروشنده قبل از پروفرما پیشنهاد فروش خود را در سندی تحت عنوان مظنه صادر مینماید و بعد از چانه زنی و حصول توافق بین طرفین موارد مورد توافق در پروفرما درج میگردد. بنابراین پروفرما سندی است که توسط فروشنده قبل از انجام معامله صادر میگردد و حاوی کلیه توافقات اولیه فیمابین فروشنده و خریدار است که مندرجات و محتویات آن به عنوان پایه خرید انجام شده قرار میگیرد.

پروفرما اهمیت زیادی دارد و تنظیم دقیق آن به کاهش زمان انجام معامله کمک شایانی میکند. این امر بدین دلیل است که مطالب مندرج در پروفرما مبنای تکمیل چند فرم از جمله ثبت سفارش و گشایش اعتبار اسنادی می باشد. در صورتی که نکات مد نظر طرفین بصورت دقیق، صحیح و کامل در آن درج نشود و اعتبار اسنادی بر مبنای آن گشایش شود ممکن است بعد از گشایش و ابلاغ اعتبار نیاز به اصلاح آن باشد.
همانگونه که مطرح گردید بهتر است در تنظیم پروفرما به چند نکته اساسی اشاره گردد که در زیر مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرند. مواردی که در یک پروفرما باید گنجانده شود:

1.مدت اعتبار پروفرما :

پروفرما در واقع یک پیش فاکتور می باشد که در آن فروشنده به خریدار اعلام مینماید کالای خاصی را به قیمت مشخص و شرایط معلوم به وی میفروشد. نکته مهم این است که فروشنده باید اعلام نماید خریدار تا چه زمانی میتواند به فروشنده جهت خرید مراجعه نماید. به بیان دیگر شرایط اعلام شده از سوی فروشنده تا چه زمانی معتبر می باشند. ممکن است بعد از گذشت زمانی خاص فروشنده نتواند با قیمت قبل معامله نماید. از سوی دیگر مدت اعتبار پروفرما در زمان گشایش اعتبار اسنادی نیز مهم می باشد. بنابراین بهتر است در پروفرما ذکر گردد که مدت اعتبار آن تا چه زمانی می باشد.

2.نام کالا :

در پروفرما باید بصورت دقیق مشخص گردد که کالا چیست. نام خود کالا، جنس آن و توصیف کالا در این قسمت مطرح میگردد. گاهی اوقات فروشنده حتى تعرفه ۸ رقمی کالا بر مبنای سیستم هماهنگ شده را نیز در پروفرما درج مینماید. درج نام کالا جهت شناسایی، طبقه بندی و عملیات ارزیابی در گمرک نیز اهمیت زیادی دارد.

3.مقدار کالا :

قیمت و شروط اعلام شده از سوی فروشنده معمولا تابعی از مقدار خریداری شده می باشد. بنابراین لازم است در پروفرما مشخص شود قیمت و شرایط اعلام شده برای چه مقدار کالا می باشد. مقدار کالا با توجه به واحد شمارش آن کالا و تحت عناوین وزن، حجم، تعداد و یا دیگر واحد ها مشخص می شود.

4.قیمت کالا :

قیمت را میتوان مهمترین نکته پروفرما در نظر گرفت. طرفین معمولا بعد از مشخص شدن سایر شروط و نکات مورد نظر در مورد قیمت تصمیم می گیرند. چرا که قیمت تابعی از شرایط معامله می باشد. قیمت کالا در پروفرما بصورت قیمت واحد و قیمت کل مطرح می گردد. در صورتی که پروفرما شامل چند قلم کالا باشد قیمت واحد اقلام در یک ستون زیر هم اعلام میگردد. بعد قیمت کل هر قلم که ضرب قیمت واحد در تعداد کالا می باشد محاسبه می شود و نهایتا قیمت کل اقلام یا قیمت کلی اعلام شده در پروفرما درج می گردد.

5.کرایه حمل :

در صورتی که طبق توافقات فی مابین فروشنده موظف به هماهنگی حمل و نقل و پرداخت کرایه آن باشد و قیمت اعلام شده توسط فروشنده شامل کرایه حمل نیز باشد بهتر است مبلغ مورد نظر را در پروفرما مشخص نماید. در این حالت فروشنده بعد از ذکر قیمت واحد و قیمت کل اقلام کرایه حمل را نیز بصورت جداگانه درج می نماید. در این حالت قیمت FOB به قیمت CFR تبدیل می شود. این موضوع در مبحث اینکوترمز مورد بررسی بیشتر قرار میگیرد. از سوی دیگر مشخص کردن کرایه حمل در زمانی که ناوگان حمل خارجی باشد امر تعیین و پرداخت ۱۰ درصد کرایه حمل به وزارت راه و ترابری را تسهیل مینماید.

6.نوع ارز :

از آنجا که معامله در محیط بین المللی و دست کم بین دو کشور اتفاق می افتد فروشنده باید اعلام نماید مبلغ مشخص شده که به کدام ارز می باشد. نوع ارز را معمولا فروشنده مشخص می نماید. اما نکته مهم آن است که خریدار نیز باید آن را بپذیرد و نوع ارز باید مورد توافق طرفین باشد. گاهی اوقات قوانین بانکی و رویه های حقوقی یکی از طرفین ممکن است محدودیت هایی در این زمینه ایجاد نماید.

7.کشور و کارخانه تولید کننده:

گاهی اوقات خریدار نمی تواند مستقیما از سازنده کالا را بخرد و به دلایل متعدد بناچار از واسطه ها خرید می کند. از سوی دیگر با توجه به شکل گیری الگوی شرکت های چند ملیتی و اتحادیه های اقتصادی اغلب اوقات چندین کشور در ساخت یک محصول نهایی مشارکت می نمایند. به همین دلیل در اظهارنامه گمرکی نام کشور مبدا و کشور طرف معامله بصورت مجزا درج می گردد. کشور مبدا یا سازنده در خانه های ۱۰ و ۱۶ و کشور طرف معامله یا کشور صادر کننده در خانه های ۱۱ و ۱۵ اظهارنامه درج میگردد. در هر صورت در پروفرما باید مشخص شود کشور سازنده کدام است و مبداء کالا کجاست. در بخش مربوط به گواهی مبداء این موضوع مورد بررسی بیشتر قرار می گیرد.

8.مشخصات بسته بندی :

بسته بندی صادراتی با بسته بندی محصول برای بازار داخلی تفاوت های اساسی دارد و این موضوع را میتوان از دو بعد تحلیل نمود و دو دسته دلیل برای این تفاوت ها قایل شد.

الف: تفاوت در بسته بندی به دلیل ریسک های فیزیکی حمل و نقل:

در جریان مبادلات بین المللی کالاها مسیر بسیار طولانی را با وسایل حمل متعدد طی می نمایند. گاهی اوقات در حمل های بین المللی از جمله حمل چند وجهی کالا چندین بار از وسایل حمل مختلف همچون کامیون، قطار، کشتی و هواپیما تخلیه و بارگیری می شود. در صورتی که در معاملات داخلی فاصله فیزیکی و نوع حمل و نقل به پیچیدگی معاملات بین المللی نیست. بسته بندی صادراتی باید متناسب با ماهیت و وزن کالا، میزان فاصله و نوع حمل باشد. بسته بندی باید به نحوی انجام شود که کالا در جریان حمل و نقل آسیبی نبیند و بدون صدمه ناشی از بسته بندی ضعیف به مقصد برسد.

ب: تفاوت در بسته بندی به دلایل بازاریابی در کشور مقصد:

نوع بسته بندی یک کالای خاص ممکن است در کشورهای مختلف با توجه به متغیر های بازاریابی از جمله فرهنگ و سلیقه کشور مبدا متفاوت باشد. به عنوان مثال عسل در بعضی کشور ها در بسته های پلاستیکی به بازار ارایه می شود و در بعضی کشورهای دیگر در بسته های شیشه ای. همچنین می توان از کاربرد رنگها و تفاوت های فرهنگی نیز نام برد.
بنابراین خریدار و فروشنده باید بصورت دقیق و واضح مشخص نمایند که چه نوع بسته بندی مد نظر آنها می باشد. هر چند با ظهور پدیده کانتینر مشکلات مربوط به بسته بندی خیلی از کالاها حل شد اما همچنان باید دقت نمود در مراحل مختلف از جمله حمل و نقل مشکل خاصی برای کالا ایجاد نشود. گاهی اوقات طرفین از واژه هایی همچون بسته بندی مناسب ، بسته بندی استاندارد ، و بسته بندی صادراتی  استفاده می نمایند که درست نمی باشد. علاوه بر بسته بندی اصلی کالا، نوع پالت یا حتی کانتینر مورد استفاده نیز بهتر است بصورت دقیق مشخص شود. این موضوع در زمان بازرسی  کالا از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.

9.مشخصات حمل :

مشخصات حمل شامل تعیین نوع، مبدا، مقصد و وسیله حمل می باشد. تعین نوع حمل نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بهتر است در پروفرما مشخص شود. منظور از نوع حمل در واقع نوع وسیله حمل می باشد. کشتی، کامیون، هواپیما، قطار و خطوط لوله وسایل حمل بین المللی هستند که هر کدام از سرعت، ریسک و بالطبع هزینه های خاص خود برخوردار هستند. گاهی اوقات تغییر وسیله حمل تاثیر شدیدی در قیمت کالا در مقصد دارد. درصد بالایی از کالاها در تجارت بین الملل از طریق کشتی حمل می شوند که تقریبا از سرعت و قیمت پایین و ریسک متوسط برخوردار است. بنابر این تعیین نوع وسیله حمل نیز از اهمیت خاصی برخوردار است هر چند اغلب بر اساس عرف عمل می گردد و طرفین اشاره صریح به این موضوع نمی نمایند. بعلاوه تعیین مبدا و بویژه مقصد حمل از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که پرداخت کرایه حمل از مبدا تا مقصد یکی از هزینه های اصلی بازرگانی بین الملل می باشد. باید مشخص گردد قیمت اعلام شده توسط فروشنده شامل کرایه حمل تا کجا می باشد و تعهد فروشنده در این مورد را مشخص نماید. این موضوع در مبحث اینکوترمز بیشتر مورد بررسی قرار می گیرد. اینکوترمز استانداردهای مشخصی برای این بخش از قرارداد و تعهدات طرفین در اختیار تجار قرار می دهد.

10.شرایط پرداخت :

یکی از مهمترین نکات پروفرما تعیین نوع یا روش پرداخت و مدت زمان آن می باشد. ۴ روش اصلی برای پرداخت در معاملات بین المللی وجود دارد عبارتند از خرید به روش حساب باز  یا خرید نسیه، خرید به روش پیش پرداخت ، خرید با استفاده از برات اسنادی ، و خرید با گشایش اعتبار اسنادی . روشهای پرداخت در یک فصل مجزا مورد بررسی بررسی قرار می گیرند. هر چند تعیین آن در پروفرما از اهمیت خاصی برخوردار است.

11. سایر اسناد:

چند مورد دیگر همچون شماره و تاریخ پروفرما، نام شرکت فروشنده، نام شرکت خریدار و اطلاعات بانکی نیز در اغلب پروفرماها ذکر می گردد. بعلاوه بعضی اوقات با توجه گروه خدمات بازرگانی محترم به توافق طرفین و ماهیت کالاها شروط ویژه و موارد خاصی نیز در پروفرما گنجانده می شود که مورد اشاره قرار نمی گیرند.

فاکتور 

فاکتور یا سیاهه خرید جزء اسناد کالا می باشد که بعد از انجام معامله توسط فروشنده صادر و برای خریدار ارسال می شود و به نوعی یک سند حسابداری نیز می باشد. اطلاعات موجود در فاکتور شامل شرح کالا (نام، نوع، مقدار، ارزش واحد و کل، شرایط تحویل یا اینکوترم مربوطه، نوع ارز و محل ساخت کالا)، اطلاعات مربوط به خریدار و فروشنده، اطلاعات بانکی و چند مورد دیگر می باشد. فاکتور معمولا بر روی نمونه های که هر صادر کننده به سلیقه خود تنظیم میکند صادر می شود. گاهی اوقات ممکن است مقدار کالا و بالطبع قیمت کل معامله ذکر شده در فاکتور متفاوت با مقادیر درج شده در پروفرما باشد. دلیل آن است که حمل به دفعات  انجام می شود و یا به بیان دیگر پروفرمای کلی صادر شده است. به عنوان مثال یک بازرگان از یک شرکت خارجی پروفرمای ۶۰۰۰ دستگاه لباس شویی دریافت مینماید و آن را ثبت سفارش مینماید، اما در مرحله بعد تصمیم می گیرد هر ماه و در هر محموله مقدار ۲۰۰۰ عدد لباسشویی وارد کند. بنابر این اسناد حمل مربوط به کالا در سه قسمت از سوی فروشنده برای خریدار ارسال می گردد که یکی از این اسناد فاکتور می باشد. در فاکتور مربوط به هر محموله مقدار و مبلغ مربوط به ۲۰۰۰ دستگاه لباس شویی ذکر می گردد. نکته مهم این است که خریدار باید بداند ثبت سفارش انجام شده ۶ ماه مهلت دارد و بعد از این مدت منقضی می گردد و در صورتی که حمل به دفعات انجام می دهد یا باید بصورت جداگانه ثبت سفارش نماید و یا اینکه کل محموله در مدت ۶ ماه به کشور وارد نماید.
در ماده 11 قانون امور گمرکی در مورد کالایی که بدون ابراز سیاهه خرید به گمرک اظهار شود و یا ارزش مندرج در سیاهه خرید به نظر گمرک نامتناسب باشد روش اجرایی تعیین ارزش کالا در گمرک را مشخص نموده است.

گواهی مبداء 

گواهی مبدا سندی است که کشور سازنده یا تولید کننده نهایی کالا در آن ذکر شده است. به بیان دیگر کارکرد اصلی این سند مشخص کردن کشور مبدا یا کشور سازنده کالا می باشد. طبق تعریف شورای همکاریهای گمرکی گواهی مبداء سند مخصوصی است که مشخص کننده مبداء کالاست، که در آن مقام یا سازمانی که اختیار صدور آن را دارد صریحا ارتباط کالای موضوع گواهی مبداء را به کشور خاصی تصدیق می کند. این گواهی همچنین ممکن است شامل یک اظهارنامه بوسیله سازنده، تولید کننده، تهیه کننده، صادرکننده یا شخص مجاز دیگری باشد (بنایی، وهاجی. ۲۹). 

تعیین کشور مبدا از پیچیدگی های زیادی برخوردار است. خیلی اوقات واردکنندگان از واسطه های بین المللی خرید می کنند و مستقیما با کارخانه و حتی کشور سازنده ارتباط برقرار نمی نمایند. از سوی دیگر با ظهور الگوی شرکت های چند ملیتی و فراملیتی تعیین دقیق کشور مبدا را با پیچیدگی های زیادی روبرو می کند. انتخاب یک رویه مشخص و واحد بین المللی جهت تعیین کشور مبدا از اهمیت ویژه ای برخوردار است و سازمان تجارت جهانی توجه خاصی به این موضوع داشته است و یکی از موافقت نامه های اصلی آن سازمان، موافقتنامه قوانین تعیین کشور مبدا  می باشد.

این سند در فرم هایی که از طریق اتاق بازرگانی بین الملل در اختیار اتاق های بازرگانی کشورها قرار گرفته صادر میگردد. صادر کنندگان با دریافت فرم های ویژه از اتاق بازرگانی آن را تکمیل و امضاء نموده و سپس به تائید اتاق بازرگانی کشور متبوع خود میرسانند. در ایران صادر کننده بعد از ترخیص صادراتی کالا و تحویل کالا به حمل کننده جهت حمل و نقل بین المللی ضمن همراه داشتن پروانه صادراتی و بارنامه به اتاق بازرگانی مراجعه می نماید. بنابر این اتاق بازرگانی بر اساس مندرجات بارنامه و پروانه گمرکی اقدام به تنظیم گواهی مبداء می نماید. در حقیقت چون مندرجات پروانه مورد تایید گمرک می باشد مبنای صدور گواهی مبداء توسط اتاق قرار می گیرد و اتاق کالا را معاینه نمی نماید. مندرجات گواهی مبداء معمولا شامل خریدار، فروشنده، کشور سازنده، مشخصات کالا و مشخصات حمل و اطلاعات گمرکی می باشد.

لیست عدل بندی 

سندی است که در آن مشخصات ظاهری و محتویات هر بسته از یک بارنامه را در صورت تنوع محتویات بسته ها معرفی می کند. لیست عدلبندی در مبداء و به هنگام بسته بندی کالا توسط صادر کننده یا فروشنده تنظیم و صادر می شود (بنایی، وهاجی. ۵۶). این سند محتویات هر بسته از کالا را از نظر نوع کالا، تعداد؛ مقدار یا وزن، مشخصات اصلی یا مهم کالا و شماره کانتینر را نشان میدهد. با توجه به نکات ذکر شده این سند در سه مرحله کار از اهمیت اساسی برخوردار است که عبارتند از زمان بازرسی کالا توسط شرکت بازرسی، زمان ارزیابی و ترخیص کالا در گمرک مبداء و زمان ارزیابی و ترخیص کالا در کشور مقصد.
بنابراین این سند در واقع جدولی است که ردیفهای آن به تعداد اقلام، و ستون های آن به تعداد ویژگی های مورد نظر می باشد. این ویژگیها یا موارد عبارتند از شماره ردیف، شماره کانتینر، توصیف یا نام کالا، شماره یا علامت بسته، تعداد کالا، وزن ناخالص، وزن خالص، تعداد بسته ها و ملاحظات. به منظور تسریع ترخیص کالا از گمرک و پیش گیری از خسارات وارده به کالا بدلیل بررسی های بیشتر از سوی گمرک، بهتر است این سند با دقت و ترتیب منطقی طراحی گردد.

بارنامه 

یکی از مهمترین اسناد در بازرگانی بین المللی بارنامه می باشد، چرا که تنها سند نشان دهنده انتقال مالکیت از فروشنده به خریدار بارنامه می باشد و سند مالکیت خریدار بر کالا می باشد. بعد از تحویل کالا به شرکت حمل جهت حمل و نقل بین المللی بارنامه توسط شرکت حمل صادر می گردد. یکی از قراردادهای اصلی در بازرگانی بین المللی قرارداد حمل می باشد که سند مربوط به آن بارنامه می باشد. به موجب این سند شرکت حمل کالا را از مبداء مشخص تحویل می گیرد و مسئولیت حمل آنرا تا مقصد حمل بر عهده می گیرد و در ازای آن وجهی را تحت عنوان کرایه حمل دریافت می کند.

با توجه به تعدد نوع حمل و وسایل حمل بارنامه های متعددی وجود دارند که در بخش حمل و نقل مورد بررسی و مطالعه بیشتر قرار میگیرند. این بارنامه ها عبارتند از بارنامه هوایی، دریایی، راه آهن، کامیون، بارنامه سراسری و رسید پستی.

در بارنامه اطلاعات زیادی درج میگردد که بعضی از آنها در اینجا مورد اشاره قرار می گیرند. این اطلاعات عبارتند از نام کشتی یا وسیله حمل، نام بندر بارگیری و بندر تخلیه، تاریخ صدور بارنامه، صادرکننده بارنامه، امضاء بارنامه توسط صادرکننده آن، یادداشت قانونی حمل به داخل کشتی ، تعداد نسخه های اصلی بارنامه، نام صاحب کالا یا حواله کرد خاص، نام و آدرس فرستنده، نام و آدرس گیرنده، نام و آدرس طرف ابلاغ شونده، علایم حمل و نقل، تعداد بسته ها، توضیحات فنی در خصوص کالا، وزن کالا، کرایه حمل و روش پرداخت آن، یادداشت های اضافی (اصول اعتبارات اسنادی. ۴).

بنابر مطالب فوق بارنامه رسید تحویل کالا از فروشنده به خریدار است و حاکم بر قرارداد حمل است. بارنامه سند مالکیت کالا است و تنها سند قابل معامله  یا واگذاری می باشد.
در صورتی که بارنامه قابلیت انتقال یا واگذاری خود را از دست بدهد و سند مالکیت کالا نباشد به آن راهنامه  گفته می شود. راهنامه از نظر ماهیت همانند بارنامه است اما دو تفاوت فوق بین آنها وجود دارد. راه نامه معمولا در حمل های زمینی یا هوایی مورد استفاده قرار میگیرد.

گواهی بهداشت  Certificate of Health

یکی از دلایل اصلی دخالت دولت ها در تجارت بین الملل مباحث مربوط به بهداشت انسان و طبیعت می باشد. دولت ها باید مطمئن گردند کالاهای وارده به قلمروشان بهداشتی بوده و به انسانها و اکوسیستم صدمه بهداشتی وارد نواهد کرد. گواهی بهداشت برای صدور مواد خوراکی یا آشامیدنی یا بهداشتی در کشور مبداء مورد استفاده قرار می گردد. این سند توسط مؤسسات یا آزمایشگاههای معتبر دولتی و یا خصوصی صادر می گرددد. صدور این سند به معنی آن است که کالا در کشور مبداء با استاندارد ها و شرایط بهداشتی تولید و تهیه شده است. در این سند ذکر می شود که کالا مطابق با استانداردهای بهداشتی تولید گردیده و گزاره هایی در مورد ترکیب شیمیایی محصول و شامل شدن یا عدم شامل شدن محصول از بعضی مواد با درصد های خاص در آن مورد تاکید قرار می گیرد. همچنین این سند معمولا شامل اطلاعاتی در مورد محموله از جمله توصیف کالا، وزن، شماره بارنامه حمل و نتیجه بررسی آزمایش های بهداشتی می باشد.

در ماده ۱۶ قانون مواد خوراکی آشامیدنی آرایشی و بهداشتی مصوب تیرماه ۱۳۴۶ آمده است که ترخیص مواد غذایی، بهداشتی، آرایشی از گمرک به هر شکل و کیفیت به منظور بازرگانی یا تبلیغاتی علاوه بر دارا بودن گواهی بهداشتی و قابلیت مصرف از کشور مبدا مستلزم تحصیل پروانه ورود از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. واردکننده برای اخذ پروانه مزبور فرمول مواد و همچنین موادی که برای نگهداری به آنها اضافه شده به وزارت بهداشت ارائه نماید. این بدان معناست که علاوه بر تایید کشور مبدا مبنی بر بهداشتی بودن کالا، مرجع صلاحیت دار ایرانی که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور می باشد نیز باید این موضوع را تایید نماید. در زمان ثبت سفارش کالاهایی که به مجوز وزارت بهداشت یا گواهی بهداشت نیاز دارند، قبل از صدور شماره ۸ رقمی ثبت سفارش و درج مهر مربوطه، اخذ تایید اولیه وزارت بهداشت الزامی است. بعد از حمل و در زمان ترخیص کالا از گمرک، وزارت بهداشت ضمن بررسی نمونه کالا که تحت پلمپ و از سوی گمرک ارسال شده است گواهی اصلی و مجوز ترخیص کالا به لحاظ بهداشتی بودن را بررسی می کند.

گواهی بازرسی Certificate of inspection 

اطمینان از انجام دادن درست تعهدات مهمترین دغدغه خریدار و فروشنده در معاملات بین المللی می باشد. مهمترین تعهد خریدار پرداخت وجه معامله و مهترین تعهد فروشنده نیز ارسال کالای مورد معامله بصورت سالم و مطابق با شرایط معامله می باشد. در واقع خریدار نیز باید مطمئن باشد که کالای ارسالی از سوی فروشنده به لحاظ تعداد، کیفیت، قیمت، ترکیب شیمیایی، بسته بندی و یک سری فاکتور های دیگر مطابق با توافقات فی ما بین می باشد و فروشنده نیز باید مطمئن شود که خریدار پول وی را پرداخت خواهد نمود. در گذشته نه چندان دور طرفین جهت اطمینان از انجام تعهدات طرف مقابل ترجیح می دادند انجام این دو تعهد را همزمان و در حضور یکدیگر یا نماینده قانونی خود انجام دهند. بدین معنا که اغلب اوقات خریدار به کشور فروشنده مراجعه نموده و ضمن بررسی و تحویل گرفتن کالا، پرداخت را انجام میداد. با گذشت زمان و پیشرفت ابزارهای تجارت رویه ای تحت عنوان بازرسی قبل از حمل  شکل گرفت. در این روش شرکت های مستقل بازررسی در زمان مناسب اقدام به بازرسی کالا و صدور گواهی بازرسی می نمایند. صدور این سند نشانگر آن است که کالا از نظر کمیت و کیفیت و بسته بندی مطابق سفارش می باشد.

شرکت بازرسی در زمان تحویل کالا به حمل کننده یا در زمان بارگیری کالا و یا هر زمان دیگری که خریدار با فروشنده توافق نموده و در دستورالعمل بازرسی مشخص شده است به بازرسی کالا می پردازد. دستورالعمل بازرسی توسط خریدار تهیه شده و شرکت بازرسی بر مبنای آن و اسناد تهیه شده توسط فروشنده از جمله لیست عدل بندی و بقیه اسناد کار بازرسی خود را انجام داده و در صورت انطباق مشخصات کالا با اسناد اقدام به صدور گواهی بازرسی می نماید.

انتخاب شرکت بازررسی و پرداخت هزینه های آن به عهده خریدار می باشد. همچنین شرکتهای بازرسی متعددی در جهان وجود دارند که این امور را انجام داده و به نیابت از خریدار در اقصی نقاط جهان به بازرسی و کنترل کالاهای تجاری می پردازند. در کشور ما نیز بالغ بر ۱۷ شرکت وجود دارد و عملیات بازرسی را انجام می دهند. بنابراین بهتر است کالاهای وارداتی توسط شرکتهای ایرانی بازرسی گردند تا امکان تبانی بین فروشنده و شرکت بازرسی کم شده و از سوی دیگر در صورت بروز مشکل پیگیری امور راحت تر انجام شود.
بازرسی قبل از حمل اهمیت زیادی در تجارت بین الملل دارد و سازمان تجارت جهانی نیز یک موافقتنامه در این زمینه تهیه و تدوین نموده است تحت عنوان موافقتنامه بازرسی قبل از حمل. این سند بدلیل کاربردهای گسترده و اهمیت در فصل مربوطه بصورت مفصل مورد بررسی قرار می گیرد.

نتیجه گیری:
هر کدام از اسناد نشان دهنده انجام شدن بخشی از تعهدات فروشنده و خریدار بوده و در مراحل مختلف توسط مراجع صلاحیت دار صادر می شوند. اکثر این اسناد در مرحله آخر که مرحله ترخیص کالا در گمرک می باشد مورد نیاز می باشند. در هر صورت صاحب کالا با در دست داشتن این اسناد اقدام به ترخیص گمرکی کالا می نماید.

مطالب مشابه:

------------------------------------------------------------

انواع قراردادهای بین المللی

------------------------------------------------------------

  ویدئوهای بیشتر ببینید.  09031142938